کشورهای مختلف هرکدام خود را با یک یا چند کالا به جهان معرفی می‌کنند. ایران هم مثل کشورهای دیگر چند کالایی دارد که بسیار معروف هستند و یکی از آن‌ها فرش و قالی دستبافت ایرانی است. بسیاری از کارشناسان حوزه‌ی فرش بر این عقیده‌اند که فرش دستبافت ایرانی باکیفیت‌ترین فرش دنیا می‌باشد.
باستان شناسان دوران صفویه را مبدا تاریخ فرش دستبافت ایرانی می‌دانند همچنین تاریخدانان و پژوهشگران قرن ۱۶ و ۱۷ را قرن شکوفایی این هنر ایرانی اعلام کرده‌اند. در این مقاله سعی داریم به شما انواع فرش دستبافت ایرانی و خارجی را معرفی کنیم. زیرا شناخت فرش دستبافت به شما کمک می‌کند تا در خرید فرش و قالیچه بین فرش ماشینی و فرش دستبافت تصمیم بهتر و سرمایه گذاری بهتری انجام دهید.
فرش دستبافت ایرانی طرح پازیریک
پیشینه این نوع فرش به سال ۱۳۲۸ شمسی بر می‌گردد این نوع فرش به عنوان پوشش اسب به کار گرفته می‌شده و فرش را در منطقه‌ی پازیریک در هشتاد کیلومتری مرز مغولستان در قبرهای مستور از یخ چادرنشینان کشف کرده‌اند.
قدمت این فرش به ۲۵۰۰ سال پیش می‌رسد و اندازه‌ی آن ۲۱۰ در ۱۸۳ سانتیمتر می‌باشد و دارای ۳۶۰۰ گره در دسیمتر می‌باشد. همچنین رنگ‌های این فرش قرمز،آبی،نارنجی و یک نوع رنگ سبز متمایل به آبی است که همین رنگ را با نام مشابه این فرش یعنی پازیریک می‌شناسند.
در این فرش تصاویری به کار گرفته شده که مشابه شکل‌های زمان هخامنشیان است و در وسط این فرش نقش ستاره چهارپری دیده می‌شود که همان نقشی است که در لرستان برروی ظرف‌های بجا مانده از همان دوران استفاده شده است. در حاشیه این فرش نیز می‌توانید شکل گوزن‌های شاخ پهن که در حجاری‌های بیستون استفاده شده را ببینید. پژوهشگران بر این عقیده‌اند که به خاطر وجود اشکال مربوط به دوران هخامنشی، آشوری و سکایی مبدا این فرش کشور ایران می‌باشد.
فرش بهار خسرو یا فرش بهارستان
برای تاکید بیشتر بر روی قالی‌بافی آن دوره می‌توان به فرش بهار خسرو اشاره کرد که در تاریخ طبری نیز به این فرش اشاره شده است:
یک قالی بسیار عالی که کار ایران بوده موسوم به بهار خسرو در قصر تیسفون به طول ۴۵۰ قدم و عرض ۹۰ قدم موجود بوده است. در این قالی بسیار زیبا یک وجه تسمیه وجود دارد که نقش آن نشانگر یک باغ زیبا همراه با پرندگان و گل‌های زیبا و همچنین عبور جویی پاک از وسط آن می‌باشد. روایات مختلفی در مورد این فرش وجود دارد که از آن‌ها می‌توان به شکست خسرو پرویز مقابل پادشاه روم و یا شکست یزگرد سوم برابر سپاه عرب اشاره کرد که در هر دوی این روایات گفته شده است که این فرش به عنوان غنیمت به سپاه پیروز جنگ رسیده است.
قالی بافی در دوران صفویه
در این دوران هنرمندان با نبوغ بسیار خود طرح‌های زیبای زیادی را وارد این عرصه کرده‌اند که و همچنان از این طرح‌ها برای طراحی قالی تقلید می‌شود و با تمام تلاش‌هایی که برای پیشرفت در این حوزه انجام شده است بازهم نتوانسته‌اند طرح‌هایی پیشروتر و بهتر از طرح‌های این دوران بدست آورند و انگار تمام طرح‌ها را هنرمندان این دوره عرضه کرده‌اند.
از این دوره ۱۵۰۰ نوع قالی به جا مانده است که چند تخته از آن‌ها به عنوان شاهکارهای قالی بافی در دنیا به ثبت رسیده‌اند. بعد از این دوره بود که قالی بافی از هنری در روستاها و بین چادر نشین‌ها به یک صنعت تبدیل شد و به کشورهای اروپایی صادر شد.
پیشرفت قالی بافی در این دوره را می‌توان با توصیفاتی که در سفرنامه‌های “تاورنیه” و “شاردن” از ایران شده در شهرهای اصفهان، کاشان، تبریز و کرمان نیز اثبات کرد.
با طرح‌های به جامانده از دوران صفویه می‌توان آن‌ها را به صورت زیر طبقه بندی کرد:
ترنج‌دار، گلدانی، شکارگاه، گلدار هراتی، درخت و بوته و باغی لهستانی.
قالی دستبافت ایرانی طرح ترنج
می‌توان طرح ترنج‌دار را به عنوان اولین طرح‌های دوران صفویه روی فرش‌ها معرفی کرد که طرح‌های زیر منشعب شده از همان طرح هستند:
۱. قالی اردبیل
یکی از زیباترین فرش‌های ۲۰ سال اولیه دوران صفویه را می‌توان قالی اردبیل نامید. کار این فرش در ۹۴۶ هجری قمری تمام شده است و تار پود آن از ابرشیم بوده و همچنین پرز آن از پشم می‌باشد. یکی از اشعار حافظ به همراه اسم بافنده آن یعنی مقصود کاشانی در بالای فرش دیده می‌شود.
شعری که روی فرش نوشته شده است:
جز آستان تو ام در جهان پناهی نیست سر مرا به جز این در حواله گاهی نیست
طرح زیبای این قالی را می‌توان به این صورت تشریح کرد: وسط آن نقش ترنج طلایی با ۱۶ کلاله دیده در پس زمینه‌ای سرمه‌ای به همراه تعداد زیادی از گل‌های عباسی و تعدادی گل‌های اسلیمی دیده می‌شود و این فرش را بسیار زیبا کرده است. در یک چهارم نقش ترنج با کلاله‌ها در چهار قسمت فرش به شکل مشابه دیده می‌شود و به همین صورت لچک‌هایی چهارگانه قالی را به تصویر کشیده است. حاشیه بزرگ فرش نیز با سه نوار باریک محصور شده است همچنین در داخل حاشیه نیز گلوله‌های یک در میان به همراه کتیبه‌ها وجود دارد.
۲. قالی موج دریا
در حال حاضر این قالی در موزه وین است. طرح و نقش این قالی کاملا با طرح‌های دیگر قالی‌های ایرانی فرق دارد. در بالا و پایین می‌توان نقش ترنج بزرگی را به همراه تصاویر کشتی و دریانوردی دید. در حال حاضر ۸ نوع از این فرش و مشابه آن کشف شده است .قدمت این فرش به سال ۱۰۷۹ هجری شمسی برمی‌گردد. نکات دیگری که از این فرش می‌توان بیان کرد این است که این فرش بنا به درخواست پرتغالی‌هایی که به بندرعباس می‌آمدند طراحی و ساخته شده و همین امر سبب شده است که بعضی از پژوهشگران این فرش را به عنوان فرشی پرتغالی می‌شناسند.
این فرش را هنرمندان کرمانی بافته‌اند که به همراه تار و پود یشمی و ۵۰۰ هزار گره در مترمربع طراحی شده است.
بهترین مدل چیدن فرش کدام است؟ برای پاسخ به این سوال مقاله ۱۱ قانون دکوراسیون فرش را بخوانید.
۳. قالی چلسی
این فرش یکی از زیباترین فرش‌های جهان می‌باشد و توسط یک تاجر خیابان کینگز چلسی در شهر لندن خریده شده است و این اسم را به همین خاطر کسب کرده است. در حال حاضر موزه‌ی ویکتوریا و آلبرت لندن میزبان این فرش گرانبها است.
از مشخصات این فرش می‌توان به تار و پودی ابریشمی و پرزهایی از جنس پشم اشار کرد که در اندازه ۵۴۰ در ۳۱۶ سانتیمتر بافته شده است در این قالی گره‌هایی فارسی یافت می‌شود. که تعداد آن‌ها ۸۳۸۷ در دسیمتر مربع می‌باشد. در مورد طرح این فرش می‌توان به ۲ ترنج کامل به همراه کلاله‌هایی جانبی نیم ترنجی که به حاشیه وصل شده‌اند و لچک‌های به شکل یک چهارم ترنج می‌باشد.
طرح حیواناتی مانند آهو و گوزن و حیوانات وحشی مثل شیر و پلنگ و اژدها در زمینه‌ی لاکی بین درخت‌ها و شاخسارهای گلدار دیده می‌شود. طرح فرش دوسری متصل شده با شکلی واحد که برعکس شده و دارای دو رنگ قرمز لاکی و سرمه‌ای در حاشیه این فرش دیده می‌شود که این فرش را بسیار جذاب کرده است.
۴. طرح ترنج‌دار منظره‌ی حیوانات
از مشخصات این فرش می‌توان به نکات زیر اشاره کرد:
زمینه‌ی فرش قرمز می‌باشد و دارای یک ترنج میانی است. جنس تار و پود و پرز آن از ابریشم می‌باشد که در اندازه ی ۳۶۰ در ۶۹۲ سانتیمتر به همراهی گره‌های سنه به تعداد ۵۶۸۸۰۰ گره در متر مربع بافته شده است.
در قسمت حاشیه که دارای پس زمینه‌های آبی رنگ است شعر:
ای خوش آن فرش در بزم مراد افتاد سایه وش در قدم شاه
روی ننهاد به ره چون خورشید کرد فرش قدمش موی سفید
این نه فرش اس گل نسرین است پرده دیده ی حورالعین است
بوستانیست پر از لاله و گل بلبل زان سبب کرده در او جا
نقش زنجیره ی او کرده عیان جدول آب به هر گوشه روان
۵. قالی دستبافت ایرانی طرح گلدانی
نقش و نگار این فرش با طرحی از گل‌های اسلیمی به همراه ترکه‌های گلدار و همچنین شکل‌های هندسی مثل لوزی و یا مربع می‌باشد. طرحی مشبک و توری زمینه‌ی این فرش را تشکیل داده است. در قطعات کوچک می‌توان طرح گلدان‌های پر از گل را نیز دید.
طرح های این نوع فرش‌ها بیشتر اوقات یک سویه می‌باشند و جالبی این طرح این است که اگر به شکل برعکس به آن نگاه کنید اشکال آن نیز وارونه می‌باشند. در بطن بعضی از فرش‌های گلدانی می‌توان اشکالی از حیوانات وحشی به همراه شکارچی‌هایی که سوار بر اسب هستند را دید. این فرش در اندازه‌ی ۳۵۳ در ۴۰۹ سانتیمتر و با ۲۵۷۰۰۰ گره فارسی در متر مربع بافته شده است.
۶. طرح درخت و بوته
نقش ترنج و حیوانات در طرح‌های قالی بافی دوران صفویه بسیار مورد استفاده بوده‌اند همچنین در این دوران طرح‌هایی با استفاده از درخت‌ها شکل گرفته‌اند که “درخت و بوته” نامیده می‌شود. بعضی از انواع این فرش‌ها طرح‌هایی یک سویه دارند به همین خاطر اگر به طور برعکس به آن‌ها نگاه کنید اشکال این طرح را نیز به شکل وارونه می‌بینید.
۷. طرح دو سویه
در این طرح اگر هرجهت به اشکال قالی نگاه کنید دیگر مثل طرح یک سویه آن‌ها را وارونه نمی‌بینید بلکه آن‌ها را به همان شکل درستی که هستند مشاهده می‌کنید. بهترین فرش را با طرح دوسویه در کردستان بافته شده است و هم اکنون موزه‌ی شهر فیلادلفیا از این فرش زیبا میزبانی می‌کند. دیگر نمونه‌ی این فرش با طرحی که در آن ترنج به شکل استخر آبی با ماهی‌های بسیار در آن در موزه‌ی متروپولین نگهداری می‌شود. حاشیه این ترنج با درخت‌های زیبا و پرگل شکل داده شده است.
ردیف‌های این نوع فرش‌ها به شکل مشبک بافته شده‌اند که مربوط به کرمان می‌باشند و می‌توان آن‌ها را در گالری‌های شخصی و عمومی دید. قرن ۱۶ و ۱۷ و ۱۸ به عقیده کارشناسان مبدا فرش‌های یک سویه بافت شده‌ای است که در قسمت غربی ایران و منطقه کردستان یافت می‌شوند. اشکال و تصاویر حیوانات در طرح‌های این نوع فرش‌ها را می توان دید.
بیشتر بخوانید: ۹ نکته مهم برای نگهداری از فرش دستبافت
۸. طرح‌های گلدار هراتی
شهر هرات که در روزگاران قدیم مربوط استان خراسان ایران و هم اکنون مربوط به کشور افغانستان می‌باشد. مبدا این نوع فرش است. تحقیقات کارشناسان این را به ارمغان آورده است که هرات یعنی پایتخت سلسله‌ی تیموریان اولین جایی است که فرش‌های گلدار را به وجود آورده است. طرح قوری چای حاشیه فرش را و نقش سماور قسمت اصلی فرش را تشکیل داده‌اند.
اگر توجه کنید این نوع فرش به هیچ وجه دارای طرح حیوان یا پرنده برعکس طرح‌های فرش‌های دیگر نمی‌باشد. از دیگر فرش‌هایی که دارای طرح حیوان و پرنده نیستند می‌توان به فرش امپراطور که هدیه امپراطور روسیه به پادشه اتریش بوده نیز اشاره کرد. هم اکنون میزبان‌های دو تخته فرشی که این طرح بافته شده‌اند موزه نیویورک و وین می‌باشند.
اگر دقت کنید می‌توانید در زمینه فرش در ردیف‌های افقی و عمودی طرح حیوانات را مشاهده کنید که بین این ردیف‌ها گل‌ها و برگ‌ها پیچ‌درپیچ دیده می‌شوند. دوران فرش‌های هراتی که طرح حیوانی نداشتند را می‌توان به قرن ۱۶ و ۱۷ و شاید ۱۸ میلادی مربوط دانست.
این نوع فرش را می‌توان یکی از تاثیر گذارترین نوع فرش برای فرش‌هایی که امروزه در آذربایجان، کردستان، همدان و دیگر استان‌های مرکزی ایران دانست همچنین برخی از کشورها مثل کشورهای اروپای شرقی و هندوستان هم اکنون فرش‌هایی با این طرح و نقش می‌بافند.
Rating 4.67 from 3 votes
Share with others to get امتیاز!
